ادامۀ یادداشتهای منشی محمد عظیم که، از سوی مصحّح، به ترتیب توالی سالها تنظیم شده است. عناوین و سالهای میلادی نیز از طرف مصحح افزوده شده است: نادرشاه افشار در هرات( ۱۱۳۴هـ/۱۷۲۱-۱۷۲۲م): به تاریخ سنه ۱۱۳۴ هرات را نادرشاه افشار گرفت و شصت هزارخانوار از هرات کوچانیده به سمت اسفزار و فراه فرستاد.
نادرشاه و سفارش سجع مهر: نادرشاه در ایام اوّل نوکری خود که به بازار مشهد آمده بود، به حکّاک گفت: مهر از برای من بکـَن! گفت: چه قسم باشد؟ گفت: سه سورۀ قرآن درآن باشد واسم خود من و طایفۀ من و خُسُرم. حکّاک کـَند:
یا ایهاالمزمّل، قل اوحی، تبــــارک
نادرقلیِّ افـــشار، داماد میر مبارک
جلوس نادرشاه ( ۱۱۴۸هـ/۱۷۳۵-۱۷۳۶م ): جلوس نادرشاه به سلطنت در سنه ۱۱۴۸به صحرای مغان، در راه مازندران نزدیک به قلعۀ اولاد، که در شهنامه ذکر شده. نادرشاه را غلام تایمنی به گلوله زده، در میان جنگل.
قتل نادرشاه(۱۱۶۰هـ/۱۷۴۷م): در سنه ۱۱۶۰ نادرشاه در منزل فتح آباد خبوشان مقتول شد.
وفات احمدشاه دُرانی(۱۱۸۵هـ/ ۱۷۷۱-۱۷۷۲م): بعد از نادرشاه، احمدشاه افغان پادشاه افغانستان و بعضی از هندوستان گردیده، در سنه ۱۱۸۵ وفات نمود. بیست و پنج سال پادشاهی کرد.
(در جای دیگر): بعد از احمدشاه تیمور شاه، پسر ِآن، پادشاه افغانستان و بعضی از هندوستان شد. مدت چهل و هفت سال پادشاهی کرد. در سنه ۱۲۳۲ماه شعبان، وفات نمود. ( وفات تیمورشاه در سنه ۱۲۰۷هـ/ ۱۷۹۳ رخ داده است که درین صورت مدّت سلطنت او ۲۲ سال می شود)
وفات کریم خان زند) ۱۱۹۳هـ/۱۷۷۹م): وفات کریم خان زند، که عشیره ییست از عشایر طایفۀ کُرد (زند از عشایر لـُر است)، و آن طایفه در ملایر مقام و به شبانی اقدام داشتند. تا اینکه به سلطنت رسیدند، در سنه ۱۱۹۳. مدت چهل و سه سال خود او و اولاد و بنی اعمام او در ایران سلطنت نمودند.
جلوس آغامحمدخان (۱۱۹۸هـ/۱۷۸۳-۱۷۸۴م): سلطنت آغامحمدخان اَخته در سنه ۱۱۹۸، مدّت سلطنت: سیزده سال، قتل آغامحمدخان: سنه ۱۲۱۱ ( جای دیگر: ) قتل آغامحمد خان اخته در ایام محاصره شهر شیش (شیشه یا شوشا) به دست چاکران خودش: سنه ۱۲۱۱/۱۷۹۷.
(جای دیگر): سلطنت آغامحمد خان قاجار، که مشهور به اَخته بود، که نادرشاه نموده بود [یعنی نادرشاه او را مقطوع النّسل ساخته بود] (۱۱۹۸).
جلوس فتحعلیشاه قاجار(۱۲۱۱هـ/۱۷۹۷م): جلوس فتحعلی شاه برادرزادۀ آغامحمدخان در سنه ۱۲۱۱، وفات به اصفهان در سنه ۱۲۵۰هـ/۱۸۳۴م ، ایّام سلطنت ۳۹ سال
(جای دیگر) : سلطنت فتحعلی شاه برادرزادۀ آغامحمد خان در ایران: سنه ۱۲۱۱هـ/۱۷۹۷م شهادت صوفی اسلام (۱۲۲۲هـ/۱۸۰۷-۱۸۰۸م): شهادت صوفی اسلام در سنه ۱۲۲۲ در عهد حکمرانی شهزاده حاجی فیروزالدین در قریۀ شکیبان به مقدّمۀ نواب حسینعلی میرزا قاجار والی خراسان.
وزیرفتح خان در هرات (۱۲۳۲هـ/۱۸۱۶-۱۸۱۷م): در سنه ۱۲۳۲ وزیرفتح خان بارکزایی محمدزایی هرات را از نزد شهزاده حاجی [فیروزالدّین] گرفت. (جای دیگر): وزیرفتح خان بارکزایی محمدزائی در سنه ۱۲۳۲ هرات را از شهزاده حاجی فیروزالدّین سدوزائی به حیله و تدبیرگرفت و در سنه مذکور با حسینعلی میرزا، شهزادۀ قاجار در دغارو و کافرقلعه مقدّمه نمودند، و طرفین را شکست واقع شد. سوار هزارۀ هرات که به همراه اردوی وزیر مذکور بودند، بعد از شکست طرفین، آنچه توانستند از هردو اردو اولجه و غنیمت گرفته، به شهر هرات داخل نشده، راه به راه، به قلعه نو بادغیس به جای خود رفتند و صاحب اولجه و استعداد شدند.
(جای دیگر): مقدّمه نمودن وزیر فتح خان با شاهزاده حسینعلی میرزا والی خراسان، در موضع کافرقلعۀ کهسان سنه ۱۲۳۲ کوری و قتل وزیر فتح خان (۱۲۳۲هـ/۱۸۱۶-۱۸۱۷م): کورکردن و بعد از چندماه کشتن وزیر فتح خان را شاه کامران ولد شاه محمود افغان در عرض راه کابل: سنه ۱۲۳۲
(جای دیگر در مورد وزیر فتح خان): و در ۲۷ ذیقعده سنه ۱۲۳۲/ ۱۰ اکتبر ۱۸۱۷ وزیر فتح خان هرات را از نزد شاهزاده حاجی فیروزالدین به تدبیر گرفت و بعدها به همان خانۀ ارگ که شاهزادۀ حاجی مذکور محبوس شده بود، شاه کامران پسر شاه محمود وزیر مذکور را کور و مقیّد نمود، تا اینکه شاه کامران ارادۀ رفتن کابل را نموده، وزیر فتح خان را به همراه خود برد و در بین راه خوانین جماعت مردم درّانی را فرمود که او را کشتند. شکست حسینعلی میرزا (۱۲۳۲هـ/۱۸۱۶-۱۸۱۷م): شکست حسینعلی میرزا در ماروچاق بالامرغاب ۱۲۳۲
فرار شاه محمود ازکابل (۱۲۳۴هـ/۱۸۱۸-۱۸۱۹م): فرار نمودن شهزاده محمود از کابل و آمدن در هرات: ۱۲۳۴ – استقلال شاهزاده محمود و حاجی فیروزالدین به هرات
(جای دیگر) [ورود شاه محمود به هرات:] ورود شاه محمود بعد از شکست خوردن کابل به هرات به ماه رمضان سنه ۱۲۳۴=ژوئن ۱۸۱۹ فوت رنجیت سنگ(۱۲۳۴هـ /۱۸۱۸-۱۸۱۹م): تاریخ فوت رنجید (کذا) هندوستان «زاغ کور» است، چونکه واحد العین و سیاه بوده، سنه ۱۲۳۴ می شود.
شورش مصطفی خان زوری(۱۲۳۴هـ/۱۸۱۸-۱۸۱۹م): شورش مصطفی خان زوری و کشتن اورا شاه کامران. محاصرۀ هرات (۱۲۳۷هـ/۱۸۲۲م): مقتول شدن امیر قلیچ خان تیموری و ابراهیم خان جمشیدی در محاصرۀ هرات، غرّۀ ماه رمضان سنه ۱۲۳۷/۲۲ مه ۱۸۲۲ (جای دیگر به تکرار ولی با اندکی تفاوت آمده است: ) کشته شدن امیر قلیچ خان تیموری و ابراهیم خان جمشیدی به دور هرات که خود آنها هرات را محاصره کرده بودند، سنه .۲۳۷.
آمدن شاه محمود به هرات با کمک فتحعلیشاه قاجار(۱۲۴۱هـ/۱۸۲۵-۱۸۲۶م): آمدن شاه محمود، دفعۀ ثانی به هرات، به استمداد نمودن فتحعلی شاه پادشاه ایران که شاه محمود به ایران رفته بود، سنه ۱۲۴۱.
حسنعلی میرزا در ارگ هرات (۱۲۴۱هـ/ ۱۸۲۶م): ورود شاهزاده حسنعلی میرزا به ارگ هرات به جهت ملاقات شاه کامران، جریده، در روز عید اضحی سنه ۱۲۴۱=۱۶ ژوئیه ۱۸۲۶ (جای دیگر): ملاقات شهزاده حسینعلی میرزای قاجار با شاهزاده کامران افغان به ارگ هرات در سنه ۱۲۴۱ روز عید قربان=۱۶ژوئیه ۱۸۲۶.
روسها در تبریز (۱۲۴۳هـ/۱۸۲۷-۱۸۲۸م): غلبه نمودن طایفۀ اروسیّه در عصر فتحعلیشاه و گرفتن تبریز را در سنه۱۲۴۳ . (جای دیگر): غلبه نمودن طایفۀ اروسیّه در عصر فتحعلی شاه قاجار در مملکت آذربایجان و بودن در اصل شهر تبریز سنه ۱۲۴۳ و بعدها فتحعلی شاه کرورها وجه نقد مخارج لشکرکشی اروسیّه را از خزانۀ خود داده، و طایفۀ اروس تبریز را واگذار شده به مملکت خود رفتند.
وبا در هرات ( ۱۲۴۴هـ/۱۸۲۸م): وبای شدید به هرات، در فصل تابستان و تیرماه سنه ۱۲۴۴ ( همین سطر با عین عبارات در جای دیگر نیز تکرار شده است ) وفات شاه محمود (۱۲۴۵هـ/۱۸۲۹م): وفات شاه محمود پسر تیمورشاه افغان به هرات در سنه ۱۲۴۵.
(جای دیگر): فوت نمودن شاه محمود به هرات در سلخ ربیع الاول سنه ۱۲۴۵=اکتوبر ۱۸۲۹. وفات فتحعلی شاه قاجار (۱۲۵۰هـ/۱۸۳۵م): وفات فتحعلی شاه در اصفهان: سنه ۱۲۵۰.
جلوس محمدشاه قاجار و وفات او (۱۲۵۰هـ/۱۸۳۵م): جلوس محمدشاه، نوادۀ فتحعلی شاه،پسر عباس میرزای ولیعهد: سنه ۱۲۵۰ ( این عبارت در جای دیگر نیز آمده است)، وفات در شمیران طهران: ۶ شوّال ۱۲۶۴ =۵ فوریه ۱۸۴۸، مدّت سلطنت: ۱۴ سال. قتل شاه شجاع (۱۲۵۲هـ/۱۸۳۶-۱۸۳۷م): تاریخ قتل شاه شجاع ولد تیمورشاه در کابل که به نظم آورده اند:
هاتفم گفت: آه و ناله برآر
شمع دولت به صبحدم گل شد
(۱۳۵۰) آه و ناله منها، که نودوهشت می شود، الباقی سنه ۱۲۵۲
قتل لات فرنگی: و نیز در قتل لات فرنگی افسر کلّ لشکر مقرری دولت انگلیس، که در سابق غلبه به دارالملک کابل نموده بودند، و مردم بلده الرّجال کابل همّت و غیرت نموده، به توفیق خدا و برکت حضرت خیرالورا (ص) ملک اسلام را از تصرّف کفر انتزاع نمودند و بلوای عام برسر قشون کفر و ظلام نمودند، و لات فرنگی را با باقی افسران و صاحب منصبان آنها کشتند، که احدی ازآن لشکر کلّی آنها از کابل زنده خلاص نشد.
به نظم درآورده اند:
دف خروشید و گفت این تاریخ: خوک لندن هلاک کابل شد
یعنی به همین تاریخی که شاه شجاع را به کابل کشتند، لات فرنگی را هم کشتند.
محاصرۀ هرات (۱۲۵۳هـ/۱۸۳۷-۱۸۳۸): محمدشاه قاجار هرات را با یکصد وبیست هزار لشکر خود محاصره نمود. مدت یک سال ایّام محاصره طول کشیده، در ماه جمادی الثّانی سنه ۱۲۵۴= اوت ۱۸۳۸ مراجعت نمود. پوتنجر در هرات (۱۲۵۳هـ/۱۸۳۷م): بودن پوتنجر صاحب انگلیس به شهر هرات، در ایّام محاصره نمودن محمدشاه قاجار هرات را. [ پوتنجر ] به طور خفیه به هرات بود. در ۱۲۵۳ و بعد از رفتن محمدشاه از دور هرات استدرصاحب انگلیس و حکیم صاحب معۀ خزانۀ خود به شهر هرات آمدند و به چهارباغ میانۀ شهر، وزیریارمحمدخان و شاه کامران، آنها را جا دادند، که مدّت چهارسال به هرات بودند و خزانۀ خود را به آبادی و تعمیرات هرات خرج کردند. و بعدها که لشکر انگلیس را، که به کابل آمده بود، همراه شاه شجاع سدوزائی، مردم کابل بلوا نموده، قتل نمودند، وزیریارمحمد خان فرنگی را از هرات بیرون کرده جواب داد، در سنه ۱۲۵۸هـ/ ۱۸۴۲م.
کشته شدن استدر(استودارت) در بخارا: استدرصاحب انگلیس را که وزیر یارمحمد خان از هرات بیرون نموده بود، و او به بخارا رفته بود، پادشاه بخارا اورا کشته بود. فقط.
محاصره محمدشاه قاجار هرات را (۱۲۵۳-۱۲۵۴هـ/ ۱۸۳۷-۱۸۳۸م): ورود محمدشاه پادشاه ایران به دور هرات با یک لک و بیست هزار قشون و وزرای چهار دولت که به همراه پادشاه مذکوربه اردو بودند، و مدّت یازده ماه هرات را محاصره داشت، در سنه ۱۲۵۳؛ و در پنجاه و چهار، بدون [رسیدن به ] مقصد، مراجعت نمودن به ایران.
(جای دیگر): آمدن محمدشاه به هرات و بازگشت او (۱۲۵۴هـ/۱۸۳۸م)
بخت شاه کامران محمود[و] دولت یاورش
بود کز تیغ وزیر او محمدشاه رفت
پندق یأجوجش از سدّ سکندر گشت مات (شاید بیدق باشد که به معنای پیاده است)
فیل و اسبش هرطرف بنهاد رخ بیراه رفت
سال آمد رفتن شاهنشه ایران خرد
گفت: چون کوه گران آمد، سبک چون کاه رفت
قطع دولت اولاد احمد (۱۲۵۸هـ/ ۱۸۴۲م): در سنه یکهزار و دوصد و پنجاه و هشت دولت اولاد احمد قطع گشت، که شاه کامران را وزیر یارمحمدخان گرفته کشت.: ۱۲۵۸ ، وزیر یارمحمد خان شاه کامران را گرفت و خود حکمران هرات شد. نُه سال مستقلّاً حکومت کرد، و در سفر لاش و جوین به اجل طبیعی فوت نمود. بعد از وزیریارمحمد خان پسرش سردار سیدمحمد خان چهارسال حکومت کرد و دو سال هم وزیر عیسی خان بردرانی و شهزاده محمد یوسف حکومت هرات را نمودند.
وفات کامران (۱۲۵۹هـ/ مه ۱۸۴۳): فوت نمودن شاه کامران در قیدخانۀ کوهسان در عهد وزیر یارمحمد خان در ماه ربیع الثّانی ۱۲۵۹.فرار سالار و شورش مشهد (۱۲۶۳هـ/ ۱۸۴۷م): فرار نمودن سالار، پسر آصف الدوله خالوی محمدشاه، از عرض راه طهران و ورود به ارض اقدس و بلوا نمودن رعایای ارض موصوف به جهت بی حسابی سرباز طایفۀ ترک که با شاهزاده حمزه میرزا ساخلوی خراسان بودند، به سرکردگی رجب بهادر مروی مردم رعیتی شورش و بلوا نمودند، سنه ۱۲۶۳. مدت دوسال طول کشید.
وفات محمدشاه قاجار (۱۲۶۴هـ/۱۸۴۸م): وفات محمدشاه قاجار ۶ شوال سنه ۱۲۶۴/ ۵ سپتامبر ۱۸۴۸ در شمیران طهران. جلوس ناصرالدین شاه (۱۲۶۴هـ/۱۸۴۸م): جلوس ناصرالدّین شاه ولد محمدشاه، در هیجده سالگی در سنه ۱۲۶۴، وفات، به شهادت، به مزار شاهزاده عبدالعظیم، خارج شهر طهران، به روز جمعه در سر نماز، به دست رضا نام طایفۀ بابی کرمانی، به گلولۀ طپانچه، ۱۷ شهر ذیقعده سنه ۱۳۱۳/ ۳۰ آوریل ۱۸۹۶(در نسخه: سنه ۱۳۳۱) سال پیچی ئیل، ایام سلطنت: چهل و نُه سال، مدت عمر: شصت و هفت سال. جلوس هم در ماه ذیقعده بوده و شهادت هم در ماه ذیقعده. مولود در ماه صفر سنه ۱۲۴۷/ ژوئیه ۱۸۳۱.
طایفۀ بابی دو نوبت ناصرالدین شاه را به گلوله زدند: دفعۀ اول در شمیران، ۲۸ شوال سنه ۱۲۶۸ / ۱۵ اوت ۱۸۵۲ که چهار سال از سلطنت او گذشته بود. دفعۀ ثانی که شهید شد.
قتل متولی باشی( ۱۲۶۴هـ/۱۸۴۸م): مقتول شدن میرزا عبدالله متولّی باشی مشهد مقدّس و شورش مردم در ۲۵ رمضان سنه ۱۲۶۴/۲۵ اوت ۱۸۴۸.
وفات یارمحمدخان (۱۲۶۷هـ/۱۸۵۱م): وفات وزیریارمحمّد خان ۱۱ شعبان/ ۱۱ژوئن بعد از مراجعت سفر لاش و جوین در منزل میراله (ظاهراً این نام در اصل میرعلی بوده است که به مرور زمان به میر اَلَـَه معروف شده است).
تولّد مظفّرالدین شاه (۱۲۶۹هـ/۱۸۵۳م): تولّد مظفّرالدین شاه دوشنبه ۱۴ ماه جمادی الثانی/۲۵ مارس ۱۸۵۳. ۱۴ ایام سنبله (کذا، ولی مارس برابر با حوت و حمل می شود) سنه ۱۲۶۹. اردوی شکست خوردۀ مرو (۱۲۷۰هـ/۱۸۵۳-۱۸۵۴م): آمدن اردوی شکست خوردۀ مرو از قاجار (ظاهراً اردوی شکست خوردۀ قاجار از مرو) که از جانب دولت ایران در مرو ساخلو بودند، دهم شهر شعبان در عهد حکومت سردار سید محمد خان بن وزیر یارمحمد خان الکوزائی، سنه ۱۲۷۰. محاصرۀ هرات (۱۲۷۱هـ/۱۸۵۵م): حسام السّلطنه در آخر سنه ۱۲۷۱ هزارو دوصد و هفتاد و یک هرات را محاصره نمود و بعد از نُه ماه گرفت؛ نُه ماه دیگر هم در هرات بود. بعدها هرات را به سردار سلطان احمدخان داد، به حکم ناصرالدّین شاه.
(جای دیگر): حسام السلطنه شاهزادۀ قاجار که والی خراسان بود، و به امر ناصرالدین شاه پادشاه ایران در عهد حکومت شهزاده محمد یوسف سدوزایی و وزیر عیسی خان بردرانی را که وزیر خود نموده بود شهزاده محمد یوسف، و حاکم هرات شده بودند ( حاصل عبارت: در عهد حکومت شهزاده محمد یوسف و وزیرش عیسی خان بردرانی که به اشتراک در هرات حکومت می کردند)، حسام السلطنه لشکر به هرات کشیده و مدّت نُه ماه هرات را محاصره نموده، و بالاخره از سبب عُسرت و تنگی محاصره، عیسی خان مذکور ملتجی به دولت ایران شده، از شهر به اردو به سلام حسام السلطنه رفته شهر را اردوی قاجار تصرف شدند، در سنه ۱۲۷۳، و مدت نه ماه حسام السلطنه به ارگ هرات نشسته بود. شهر و مضافات را تصرف داشتند، تا اینکه دولت انگلیس بندر بوشهر [را] که از مضافات ایران بود، گرفته پادشاه را طالب مصالحه نمودند، که هرات را به سردار سلطان احمد خان بارکزائی محمدزائی افغان واگذار شده و پادشاه ایران در سال دوازده هزار تومان مواجب به سلطان احمد خان مذکور می داد. اول حکومت سردار مذکور در سال ۱۲۷۴ بود و بعدها که هرات را دولت ایران به مردم افغان واگذار شد، دولت انگلیس هم بندر بوشهر را واگذار شده، عهد نمودند۱۲۷۳. شهزاده رضا در هرات (۱۲۷۲هـ/۱۸۶۵م): گرفتن شهزاده محمد رضای سدوزائی برادر شهزاده محمد یوسف هرات را از نزد سردار سیدمحمد خان پسر وزیر یارمحمد خان الکوزائی به دستیاری عباس خان و وزیر عیسی خان هراتی و یوسفخان سرتیپ هزاره ۲۴ ذیحجه ۱۲۷۲/۲۶اوت ۱۸۵۶.
– میرزا نجف خان هراتی که در مشهد بود، و از طرف والی خراسان، خلعت به جهت شهزاده محمد یوسف سدوزائی آورده بود، و بعد ها سامخان ایلخانی و میرزا نجف خان مخالفت با شهزاده محمد یوسف نمود و ایلخانی به همراه میرزای مذکور رفاقت نکرد، بلکه شهزاده محمد یوسف را خبرداد. قتل عیسی خان بردرانی (۶ربیع الثانی۱۲۷۳/۴دسامبر ۱۸۵۶): مقتول شدن وزیر عیسی خان بردرانی در اردوی حسام السلطنه در میدان توپخانه، بعد از سپردن شهر را به حسام السلطنه، به دست توپچیها که اورا به بهانۀ عرض نمودن غافل کرده به طپانچه زدند، روز جمعه ۶ ربیع الثّانی سنه ۱۲۷۳
مراجعت حسام السلطنه (۱۲۷۳هـ/۱۸۵۷م): مراجعت حسام السلطنه از هرات: اوایل ذیحجّۀ ۱۲۷۳/ژوئیه ۱۸۵۷.
قتل سید محمدخان(۱۲۷۳هـ/۱۸۵۶م): مقتول نمودن سردار سید محمد خان را به حکم شهزاده محمد یوسف سدوزائی در شهر محرم سنه ۱۲۷۳/سپتامبر ۱۸۵۶.
حکمرانی سلطان احمدخان (۱۲۷۴هـ/۱۸۵۷-۱۸۵۸م): حکمرانی سردار سلطان احمدخان محمدزائی کابلی به هرات، به فرمودۀ ناصرالدین شاه پادشاه ایران در سنه ۱۲۷۴.
رفتن سلطان احمدخان به تهران (۱۲۷۶هـ/۱۸۶۰م): رفتن سردار سلطان احمدخان بارکزائی محمدزائی به طهران، در ایّام حکومت خود در شهر رجب المرجب، ورود به طهران در شهر رمضان(مارس یا آوریل) ۱۲۷۶، رفتن تا طهران دوماه، آمدن از طهران دوماه، توقّف طهران دوماه، جمله مدّت شش ماه شد. وزیرمختاردولت انگلیس مقیمۀ طهران درآن زمان طامسن صاحب بود( چنانکه از شرح سفرهای مرحوم منشی، سفر دوم، معلوم می شود، منشی و پدرش منشی باشی محمد اسمعیل نیز در این سفر همراه سلطان احمدخان بوده اند).
محاصرۀ دوست محمد خان هرات را(۱۲۷۹هـ/۱۸۶۳م): آمدن بندگان امیر دوستمحمد خان پادشاه کابلستان بدور هرات، یوم پنجشنبه ۲۵ ماه محرّم الحرام۱۲۷۹/۱۶ مارس ۱۸۶۳، و یازده ماه هرات را محاصره داشت، که سردار سلطان احمدخان حاکم هرات بود، و در شب عید قربان / ۵ مارس در وقت چاشت روز یورش آورده هرات را گرفته تاراج شد، در سنه ۱۲۸۰/۱۸۶۴ . (جای دیگر) در ۱۲۷۹ بندگان امیر دوستمحمد خان محمدزائی، پادشاه کابل، عمو و پدرزن سردار سلطان احمد خان، از کابل و قندهار، لشکر به هرات کشیده، در ماه صفرالمظفر به دور هرات آمده، و بعد از ده ماه مدّت محاصره، در ماه ذیحجّه شب عید اضحی، در وقت چاشتگاه سنه مذکور، به غلبه هرات را گرفت و تاراج نمودند، و [امیر دوست محمدخان] بعد از سیزده یوم فوت نمود. و سردار سلطان احمدخان مذکور هم در ایّام محاصره، از غم بسیار و خرج بی شمار که در ایّام محاصره نموده بود، به مرض استسقا فوت کرد، که هرات را از نزد شهنوازخان، پسرِ آن، امیردوست محمد خان گرفت.
و چونکه فراه که در عهد وزیر یارمحمد خان از علاقۀ هرات بود و در وقت حکومت سردار سید محمد خان، پسر وزیر یار محمد خان، سرداران قندهار که از طرف امیر دوست محمدخان حکومت قندهار را می نمودند، فراه را گرفته بودند، و امیر دوست محمد خان سیف الدولۀ وکیل که پسر امیر صاحب موصوف بود و والدۀ او هزاره بود، به [حکومت ] فراه [فرستاد] تا زمان حکومت سردار سلطان احمدخان به هرات، او به فراه حکومت می نمود، که با اهل و عیال در آنجا بود. و سردار سلطان احمد خان بعد از آمدن از طهران که در وقت حکومت خود به سلام پادشاه ایران، ناصرالدین شاه، رفته و به هرات که آمد، لشکر به فراه کشیده و فراه را تصرّف نمود. امیر صاحب موصوف هم در مقام تلافی برآمده، هرات را گرفت که از آن تاریخ الی حال به هرات لشکر کابل نشسته می باشد و هرات به تصرف پادشاه کابل است.
سجع مهر
سجع مهر امیر دوست محمد خان: مهر کلکی آن: یا امیر کلّ امیر
مهر ثبتی آن: امیر دوست محمد که مقبل ازلیست
نام مملکتش از نظام شیر علیست وفات سلطان احمدخان (۱۲۷۹هـ/۱۸۶۳م): فوت شدن سردار سلطان احمدخان در ایام (کذا) که هرات در محاصره بود، در شب دوشنبه ۱۷شوّال سنه۱۲۷۹ /۷ آوریل ۱۸۶۳.
حکمرانی یعقوب خان در هرات (۱۲۸۰هـ/۱۸۶۳م): حکمرانی سردار محمد یعقوبخان بن امیر شیرعلی خان بن امیر دوست محمدخان به هرات، سنه ۱۲۸۰ هـ /۱۸۶۳م
سردار یعقوب خان در مشهد(۱۲۸۴هـ/۱۸۶۷م): رفتن سردار محمد یعقوب خان از هرات به مشهد، در ایّامی که ناصرالدین شاه پادشاه ایران به زیارت ارض اقدس به ایران آمده بود، در شهر ربیع الاوّل ۱۲۸۴/ژوئیه ۱۸۶۷( در این سفر، منشی نیز به همراه سردار محمد یعقوب خان بوده است: سفر پنجم)
امیر شیرعلی خان در هند(۱۲۸۵ هـ/۱۸۶۹م): رفتن امیر شیرعلی خان به هندوستان به ملاقات فرمانفرمای هندوستان که ویسرا می گفتند دوم ماه ذیقعده / فوریه از کابل، اواخر سال لوی ئیل نهنگ در مقام انبالۀ پنجاب سرهند، سنه ۱۲۸۵. امیرعبدالرحمن در ایران و روسیه ( ۱۲۸۵هـ/۱۲۶۸-۱۲۶۹م): رفتن امیرصاحب امیر عبدالرّحمن خان بعد از شکست خوردن غزنین، که با امیر شیرعلی خان [مقدمه] نموده بود، به سمت ایران و دولت روس: سنه ۱۲۸۵هـ/۱۲۶۸-۱۲۶۹م).
فرار یعقوبخان (۱۲۸۷هـ/۱۸۷۰م): فرار نمودن سردار محمّد یعقوب خان از شهر کابل از نزد امیر شیرعلی خان پدر خود، در شهر رمضان سنه ۱۲۸۷/ نوامبر یا دسامبر ۱۸۷۰)گرانی در هرات (۱۲۸۷هـ/۱۸۷۰-۱۸۷۱م): گرانی هرات که یک من گندم به چهارقران بود، در سال ئیلان ئیل مار، که در آن سال در زمستان و بهار برف و باران نبارید و در خراسان قحط واقع شد که حیوانات حرامگوشت را خوردند، بجز هرات که به این طریق نبود، ولی گرانی بود که پیدا می شد. سنه ۱۲۸۷هـ/۱۸۷۰-۱۸۷۱م.
قتل فتح خان و گرفتن هرات ( ۱۲۸۸هـ/۱۸۷۱م): محاصره نمودن سردار محمد یعقوبخان بن امیر شیرعلی خان هرات را که از نزد پدر خود فرار کرده بود، و سردار فتح محمد خان پسر عمویش حاکم هرات بود: ۱۳ محرم /۴ آوریل، و ۱۵ صفر۶مه، گرفتن شهر را و تاراج نمودن و کشته شدن سردار فتح محمد خان مذکور و پسر او در حین گرفتن شهر. بازگشت یعقوبخان به کابل ( ۱۲۸۸هـ/۱۸۷۱م): رفتن سردار محمد یعقوب خان دفعۀ سوم از هرات به کابل نزد پدر، و محبوس نمودن پدر او را، در ماه رمضان/نوامبر بود: سنه ۱۲۸۸.
مولودمحمدعلی شاه (۱۲۸۹هـ/۱۸۷۲م): مولود اعلیحضرت محمد علی شاه پادشاه ایران ۱۳ ربیع الثّانی سنه ۱۲۸۹ /۲۰ ژوئن ۱۸۷۲( این مطلب جای دیگر نیز به عین عبارت تکرار شده است ) جلوس آن: ۱۳۲۴هـ/۱۹۰۶م . مولود امیر حبیب الله (۱۲۸۹هـ/ ۱۸۷۲م): مولود اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان ۲۵ ربیع الثّانی سنه ۱۲۸۹ / ۲ ژوئیه(این مطلب جای دیگر نیز به عین عبارت تکرار شده است).
نخستین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ( ۱۲۹۰هـ/۱۸۷۳م): اولین سفر ناصرالدین شاه به فرنگستان: سنه ۱۲۹۰ هـ/۱۸۷۳م.نخستین فرار ایوبخان (۱۲۹۱هـ/۱۸۷۴م): سه دفعه سردار محمد ایوب خان به سمت ایران فرار شده: دفعۀ اول از سطوت لشکر قبله گاه خود امیرشیرعلی خان در سنه ۱۲۹۱، دفعۀ ثانی از مقدّمۀ سرکار امیر عبدالرّحمن خان که در قندهار نمود. دفعۀ ثالث (ذیل سال ۱۳۰۴).
فتح میمنه ( ۱۲۹۳هـ/ ۱۸۷۶م): فتح میمنه در عهد امیر شیرعلی خان در ۱۷ شهر صفر۱۴ مارس سال تنکوزئیل، به سرکردگی نائب محمد علم خان، که حاکم ترکستان بود، و سردار عبدالله خان غلجائی ناصری که از هرات به مقدّمۀ میمنه رفته بود، با افواج و سوار هرات. مدّت محاصره پنج ماه بود، از شهر رمضان الی شهر صفر. و در چهار ساعت شهر میمنه را گرفتند. پنجصد نفر از لشکر مقتول و زخمی شده و تقریباً پنج هزار کس از مردم شهر میمنه به قتل رسیدند. وفات امیر شیرعلی خان (۱۲۹۶هـ/۱۸۷۹م): وفات امیرشیرعلی خان پادشاه افغانستان، به مزار شریف ترکستان، به مرض شقاقلوس، درد پا، در شب جمعه ۲۹ ماه صفر سنه ۱۲۹۶/۲۲ فوریه ۱۸۷۹.
– امپراطور روس به امیر شیرعلی خان که به ترکستان رفته بود و لشکر انگلیس به جهت تصرف افغانستان آمده بود، به امیر شیرعلی خان نوشته بود که به مثل مار چند روزی را به حیله و فریب با انگریز بگذرانید، که همین روزهای سرما بگذرد؛ آن وقت خدای تعالی حکم خود را به شما نمودار خواهد کرد، یعنی دولت ما بسم الله گفته به کمک شما برمی خیزند.
ایوب خان و تاراج هرات ( ۱۲۹۶م/ ۱۸۷۹م): حرکت نمودن سردار محمد ایوب خان به طرف قندهار، در منزل اوّل که پل مالان بود، و ورود سه فوج هراتی که در میمنه ساخلو بودند و میمنه را گذاشته بودند و به هرات آمده بودند، به همراه فیضو خان اسحق زائی هراتی کرنیل خودها، در یوم سه شنبه ۱۳ ذیحجّه / ۲۸ نوامبر و یاغی شدن به محمد ایوب خان و یک شب را به شهر بودن و فردایش روز ۱۴ شنبه ۱۸ در سر پُل مالان رفتن و مقدّمه نمودن با پنج فوج کابلی و ( دراینجا یک کلمه است که مغشوش شده و به احتمال «توپخانه» می شود خواند) و محمد ایوب خان و شکست خوردن سه فوج هراتی و آمدن افواج کابلی و سردار مذکور به شهر و تاراج کردن شهر را: سنه ۱۲۹۶هـ/ ۱۸۷۹م
پادشاهی امیر عبدالرحمن (۱۲۹۷- ۱۳۱۹هـ/۱۸۷۹- ۱۹۰۱م): پادشاهی سرکار امیر عبدالرحمن خان در افغانستان و ترکستان افغانی، که ولایات این لب آمویه است، در سنه ۱۲۹۷ الی سنه ۱۳۱۹ هـ / ۱۸۷۹ الی ۱۹۰۱ بیست و دو سال. (ادامه دارد)