جلوس امیر حبیب الله (۱۳۱۹هـ/۱۹۰۱م): جلوس اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان در سنه ۱۳۱۹ ، بارس ئیل.
(جای دیگر) جلوس اعلیحضرت امیر حبیب الله خان در سنه ۱۳۱۹ به کابل.
جشن اتفاق الملّت ( بدون تاریخ ): جشن اتفاق الملّت افغانستان، که در دولت سرکار امیر حبیب الله خان مستمر شده، در اول ماه ثور، که اردیبهشت ماه جلالی بوده باشد و جشن سال اول در ۲۴ ماه محرّم اتفاق افتاد، که در ولایات افغانستان جشن نمودند.
خشکسالی و گرانی در هرات (۱۳۲۰هـ/۱۹۰۲-۱۹۰۳م): در سنۀ بارس ئیل ۱۳۲۰ هجری در دارالسلطنۀ هرات و مضافات آن به علّت کم بارانی گرانی شدیدی شده، چنانکه گندم، به وزن هرات، فی یکخروار به چهارصد و پنجصد قران رسید و جو هم علی هذاالقیاس. برنج یک خروار به پنجصد و پنجاه قران رسید. کاه یک من نیم به یک قران شد که بسیاری اسبان و مال و مواشی مردم شهر و مردم مالدار ولایات و توابعات از بی کاهی و بی جوی سقط و تلف شد و باقی حبوبات از قبیل نخود خام و عدس و ماش و غیره نیز به همین گرانی بود. روغن زرد فی یک من بیست قران. روغن چراغ فی یک من دوازده قران و پانزده قران شد. ماست یک من یک قران نیم. گوشت یک من ده قران شد.
و در سنه توشقان ئیل هم در وقتی که گندم و جو خوشه نموده بود، دهات نزدیک شهر را، که تخمیناً دو بلوک باشد، جاله زد و قدری گرانی شد. و ایضاً در سنه ئیلان ئیل سال ماربه قرار بارس ئیل مذکور گرانی شدیدی به هرات و توابع شده، چونکه بعضی زراعت جو و گندم را سرما زده بود، گندم فی خروار به چهارصد قران و جو سه صد قران، برنج هم به چهارصد قران و پنجصد قران رسید. روغن یک من شانزده قران، روغن چراغ یک من هشت قران، گوشت یک من شش قران، قروت یک من چهار قران، ماست یک من یکنیم قران و دو قران، پیاز یک من یکنیم قران، کاه سه من یک قران. علی هذا القیاس، تا سر فصل سنه لوی ئیل گرانی بود.
جشن مولود امیر (۱۳۲۱هـ/۱۹۰۳م): جشن مولود اعلیحضرت امیر حبیب الله خان، پادشاه افغانستان، در یوم سه شنبه ۲۵ ربیع الثّانی/ ۲۱ژوئیه،۲۸ سرطان، که در سنه توشقان ئیل ۱۳۲۱ هـ/۱۹۰۳م به هرات جاری گردیده، که در روز مذکور جشن شد. و در شب چهارشنبه مذکور چراغان بازار و چهارباغ شده بود.
به عدل و جود و سخا و جلال ظلّ الله
سراج دولت و دین شد امیر حبیب الله
القاب همسران شاه(۱۳۲۱هـ/۱۹۰۳م): القابهایی که حضرت سراج الملّه والدّین به جهت چهار نفر عیالان خود مقرّر فرموده اند بدین موجب است:
والدۀ امان الله خان: علیاحضرت سراج الخواتین، و همشیرۀ محمد نادرخان: علیاجناب نورالحرم، و والدۀ عنایت الله خان: علیاجاه بدرالحرم، و صبیۀ عالیجاه سردار محمد ابراهیم خان: علیارتبه سترالحرم. در لیل جمعه ۱۴ شهر رمضان سنه ۱۳۲۱/ ۴دسامبر ۱۹۰۳ هجری النّبوی این خطاب را فرموده اند و فرمان آن به جهت آگاهی اهالی افغانستان صادرشده بود. فقط
بی اعتدالی شریف مکه (۱۳۲۱هـ/۱۹۰۳-۱۹۰۴م): شریف مکه در سنه ۱۳۲۱ که حقیر به کعبه مشرف بودم، مردم آنجا می گفتند، بی اعتدالی می نماید. (در همان موضع تحریر شده): ایالت مکّه و تولیت کعبه و پیشوایی قبیله.
جنگ روس و ژاپون: سنه ۱۳۲۲هـ(۱۹۰۵م).
القاب درباریان(۱۳۲۲هـ/۱۹۰۵م): به موجب اشتهار که از دارالسلطنۀ کابل رسیده، و سردارها و خوانین دربار را که لقب داده اند:
سردار نصرالله خان برادر امیرصاحب را: نائب السلطنه
سردار عنایت الله خان پسر امیرصاحب: معین السلطنه
شهزاده امان الله خان پسر امیر صاحب: عین الدوله
سردار عبدالقدوس خان: اعتمادالدوله
خوشدل خان: لوی ناب نائب الحکومه که به عرض رعایا می رسد
سردار عبدالوهابخان: امین المکاتیب
فتح محمد خان کوتوال را: امین العسس
ناظر محمد صفرخان را: امین الاطلاعات
سردار عبدالله خان تیموری هراتی را: امین الزّکوه
ایشیک آقاسی محمدشاه خان را: به نیابت نائب السلطنه و معین السلطنه
سردار محمد یونس خان: امین الوجوهات
میرزا محمد حسین خان کوتوال را: مستوفی الممالک نائب سالار ملکی و نظامی
و امر فرموده اند که هرکس عرض و مطلبی دارد به واسطۀ اینها معروض نماید (این عبارت در برابر نام و لقب ناظر امین الاطلاعات و امین العسس قرار گرفته است).
امور شریعت را به دوازده نفر علمای معتبر و سرکردۀ آنها سیادت همراه میرعلی خان خطیب و نائب او ملا عبدالرزاق خان
تاریخ اشتهارات از ۱۴ ذیحجه لوی ئیل سنه ۱۳۲۲هـ/۱۹ فوریه ۱۹۰۵
پایان حکومت سعدالدین خان(۱۳۲۲هـ/۱۹۰۴م): قاضی ملا محمد سعیدخان و قاضی ملا عبدالرحمن خان بارکزائی جدّ و قبله گاه قاضی ملّا سعدالدین خان بودند که نامبرده به دولت خداداد حضرت ضیاء الملّه والدین پادشاه افغانستان امیر عبدالرّحمن خان نائب الحکومۀ هرات مقرّر شد، و در عهد دولت سراج الملّه والدین امیرحبیب الله خان پادشاه افغانستان نیز کماکان نائب الحکومۀ هرات بود، و هیجده سال حکومت هرات نمود تا اینکه در سال نوزدهم در عهد سلطنت امیر حبیب الله خان معزول شد، و در سنه لوی ئیل ۱۳۲۲/۱۹۰۴م، که سه ماه از سنه مذکور باقی بود، جناب محمد سرورخان نایب الحکومۀ هرات شده در ۲۶ شهر ذیقعده ( اوّل فوریه ۱۹۰۵) وارد هرات شدند.
ورود نائب الحکومۀ جدید به هرات (۱۳۲۲هـ/۱۹۰۵م): ورود جناب جلالتمآب محمد سرورخان نائب الحکومه صاحب به هرات در یوم چهارشنبه ۲۶ شهر ذیقعده الحرام لوی ئیل سنه ۱۳۲۲/ اوّل فوریه ۱۹۰۵) در ایام زمستان روز دوم چلّۀ خورد. مجلس روز ورود در کوتی سلامخانۀ چهار باغ شد.
آخوند خراسانی (۱۳۲۲هـ/۱۹۰۴-۱۹۰۵م): جناب حجه الاسلام ملا محمد کاظم خراسانی مجتهد هراتی الاصل، ساکن نجف اشرف که ملاقات شدند، در آن زمان پنج پسر داشتند، در سنه ۱۳۲۲ لوی ئیل.
هیأت بریتانیایی در کابل( ۱۳۲۲ – ۱۳۲۳هـ/۱۹۰۴- ۱۹۰۵م)
سواد اشتهارات سرکار والا امیر حبیب الله خان
از طرف هم عهد سابق شمایان، که دولت بهیّۀ برطانیه باشد، جناب مستر لوئس ولیم دین سی ایس ای وزیر دول خارجۀ هندوستان با شش نفر از مردمان یورپی و غیره نفری از مردم هندوستانی از برای استحکام عهدنامه سابقه آمده بودند که به تاریخ ۴ ماه شوّال المکرّم سنه ۱۳۲۲/ ۱۲ دسامبر ۱۹۰۴وارد دارالسلطنۀ کابل گردیده و مدّت سه ماه و هیجده یوم در اینجا بودند و به دفعات به حضور انور والا حاضر گردیده و در جمیع امورات که خیر دولتین را ملاحظه نمودند، مباحثه و مذاکره درمیان آورده تا اینکه قرارداد براین شد که اصول سابقه و رویّۀ گذشته زمان خاقان مغفور ضیاءالملّه والدین مستمر و برقرار بوده باشد. فقط. و از حضور والا به بسیار خوشی مرخص دولت خود شدند مورخۀ یوم پنجشنبه ۲۳ ماه محرم الحرام ئیلان ئیل سنه ۱۳۲۳ / ۳۰مارس ۱۹۰۵
فوج و توپخانه در فیض آباد(۱۳۲۳هـ/۱۹۰۵-۱۹۰۶م): در قصبۀ فیض آباد توابع بلخ فوج کامل و توپخانه و خاصه دار از سلطنت افغانستان مقرّر است. یادداشت شد که مقیمه (کذا ) می باشند.
جشن نوروز در هرات( ۱۳۲۳هـ/۱۹۰۵م): جشن نوروز در هذه السنه ئیلان ئیل را جناب نائب الحکومه محمد سرورخان در روز سه شنبه ۱۴ ماه محرم سنه ۱۳۲۳ هجری/ ۲۱ مارس ۱۹۰۵ میلادی بود در باغ شاهی نمودند، و خوانین ملکی و نظامی و مردم تجّار حاضر بودند.
بارش ژاله (۱۳۰۲۳هـ /۱۹۰۵م): در سنه ۱۳۲۳ ئیلان ئیل، حین عصر ۱۸ ماه ربیع الاول ۴ جوزا/ ۲۳ ماه مه ۱۹۰۵، چنان باران و ژاله شد که آب در کوچه های شهر جاری شده بود. در شیشۀ شصت و ششم نوروز سنه مذکور بود.
حوالی های شهر هرات (۱۳۲۳هـ/۱۹۰۵-۱۹۰۶م): حوالیهای اصل شهر هرات در هذه السنه ئیلان ئیل سنه ۱۳۲۳ که حساب و شماره شده و در قید قلم آمده است دوهزار و هفتصد و چهل و چهارسرا می باشد. یادداشت شد ( همین عبارات و اعداد بدون عبارت «یادداشت شد» در جای دیگری نیز آمده است).
سواران هرات (۱۳۲۳هـ/۱۹۰۵-۱۹۰۶م): جمع کلّ سواران هرات و محالات آن در هذه السنه ئیلان ئیل سال مار سنه ۱۳۲۳ دوهزاروچهارصد سوار.
سفر امیر به هند (۱۳۲۴هـ/۱۹۰۶م): رفتن پادشاه افغانستان اعلیحضرت سراج الملّه والدّین امیر حبیب الله خان به سفر هند جهت ملاقات ویسرای هند، در اواسط سنه یونت ئیل به ماه شوال سنه ۱۳۲۴ در ایام زمستان. اعلیحضرت امیر حبیب الله خان در ۱۲ ماه شوّال یونت ئیل سنه ۱۳۲۴ / ۲۹ نوامبر ۱۹۰۶، به سفر هند تشریف بردند و بعدها از آنجا به هرات تشریف آوردند و لوای خودمختاری را به ارگ هرات بر افراختند، در شهر جمادی الثانی سنه ۱۳۲۵.
مولود امیر حبیب الله (۱۳۲۴هـ/۱۹۰۶م): روز مولود اعلیحضرت امیرحبیب الله خان پادشاه افغانستان یوم دوشنبه ۲۵ شهر ربیع الثّانی سنه ۱۲۸۹ / ۲ ژوئیه ۱۸۷۲و هذه السنه ئیلان ئیل سال سی و چهارم تولّد حضرت شهریاری است و سال پنجم از جلوس شهریار والاست که مطابق بوده با ۱۹ جمادی الثّانی و دهم فصل میزان ۱۳۱۹/۳ اکتبر ۱۹۰۱. و در روز مولود آن جناب در جمیع مملکت جشن می شود و جشن اتفاق الملّت در اردیبهشت ماه که اول ماه ثوراست، می باشد، همه ساله.
انتشار بشارت تحفه الرّضویه (۱۳۲۴هـ/ ۱۹۰۶م): تحفه الرّضویه روزنامۀ بشارت در هذه السنه یونت ئیل در مشهد طوس به طبع در آمده و چهاپ شده در سنه ۱۳۲۴، مدیر و نگارندۀ آن شیخ محمد علی و عزیزالله فصیح الممالک .
کارخانۀ کبریت(۱۳۲۴هـ/۱۹۰۶-۱۹۰۷م): درسنه ۱۳۲۴ [قرار شد که ] یک دستگاه کارخانۀ کبریت سازی خرید نموده بیاورند، در مشهد مقدس که همه ساله کبریت ساخته شود. نظامنامۀ خراسان در سنه ۱۳۲۴.
۱۳۲۴هجری برابر ۵۶۶۷ یهودی: تاریخ یهود از دیگر تاریخها سابقتر می باشد، چنانچه هذه السنه یونت ئیل که سنه ۱۳۲۴ هجریست سنه ۵۶۶۷ موسوی است.
برف پس از نوروز( ۱۳۲۴هـ/۱۹۰۷م): در سنه یونت ئیل سال اسب سنه ۱۳۲۴ که هفده روز از نوروز گذشته بود، آخر شب را تا بصبح برف باریده سردی نمود که احتیاج به آتش شدیم. یادداشت شد. باغات و اشجار را سرما زده، باز بقدر کفاف انگور بود که دو من ده استار کم باغدار در اوائل می فروخت. ( قیمت از قلم مانده است).
مجلس جمهوری یا نهضت مشروطه (۱۳۲۴هـ ۱۹۰۷م): اشخاص ثقه که در شهر ذیقعدۀ سنه ۱۳۲۴/ ژانویۀ ۱۹۰۷ از سفر عتبات مراجعت به هرات نمودند، بیان کردند که در طهران شنیدیم که پادشاه ایران مجلس جمهوری از خوانین و علما مقرّر کرده، که آنچه خیر دولت و ملّت را ببینند، کار کنند. و بانک دول خارجه را نیز از ولایات ایران موقوف کرده، بانک از خود دولت ایران باشد؛ چنانکه مبلغ چهل و پنج ملیون وجه نقد، مردم تجّار ایران به بانک مذکور مردم خود دادند که معامله دار و معاون و مددکار دولت خود باشند.
راه آهن طهران – مشهد (۱۳۲۴هـ/۱۹۰۶-۱۹۰۷م): در سنه ۱۳۲۴ یونت ئیل راه طهران را الی مشهد مقدس شروع به ساختن سرک راه آهن نموده اند، که از طهران الی سمنان سرک پخته بدون آهن آمده بوده.
راه هرات – مشهد (۱۳۲۴هـ/۱۹۰۷م): سرک راه مشهد را از هرات به سمت کوهسان در هذه السنه یونت ئیل سنه ۱۳۲۴ در شهر ذیقعده کار می کنند، یادداشت شد.
وفات مظفرالدین شاه (۱۳۲۴هـ/۱۹۰۷م): وفات مظفرالدین شاه در شب سه شنبه ۲۳ ذیقعدۀ یونت ئیل سنه ۱۳۲۴/ ۸ ژانوبه ۱۹۰۷. اشراف و اعیان مشهد مقدس، به جهت فاتحۀ مظفرالدین شاه، به حضور حکمران خراسان، به حضور حضرت ایالت کبری و تولیت جلیلۀ عظمی حاضر شده، مراسم تعزیت را به تقدیم رسانیدند؛ روز اول در آستانۀ مقدّسه و بعدها به مسجد گوهرشاد.( در جای دیگری آمده) : مظفرالدین شاه پنجاه و پنج سال عمر نموده.
جلوس [پسر] آن ( محمد علی شاه):سنه ۱۳۲۴. (جای دیگر) جلوس محمدعلی شاه در ذیحجۀ مذکور سنه مزبور
(در موضعی دیگر این بیت آمده که البته مصراع دوم آن ناموزونست (
شهی که شمع حریمش بود چو مشعل ماه
چراغچی آن زیبد مظفرالدین شاه
( شاید: بود چراغچی آن مظفرالدین شاه)
تعزیۀ مظفرالدّین شاه در هرات (۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷ میلادی): حضرت امیرصاحب امیرحبیب الله خان در سفر هند بودند، و ازآنجا فرمان فرمودند که تعزیۀ مظفرالدین شاه را بگیرند، چنانچه به هرات سه روز فاتحه گرفتند: ۲۵، ۲۶ و ۲۷ محرم سنه ۱۳۲۵/ ۱۰، ۱۱ و ۱۲ مارس ۱۹۰۷. بازارها در سه روز بسته بود. شش هزار روپیه خرج شد از سرکار. (این تعزیه به پاس تعزیۀ دولت ایران پس از وفات امیر عبدالرّحمن بوده است. مرحوم فیض محمد دربخش دوم جلد سوم سراج التواریخ ص ۹۴ آورده است که “مظفرالدین شاه قاجار به ذریعۀ تلگراف به والی خراسان فرمان کرد که سه روز از طرف دولت ایران فرش تعزیت و سوگواری برای پادشاه اسلام گسترده، عموم را به فاتحه خوانی و تعزیت و سوگ دعوت نماید و صرف طعام قرار قانون دولت از قوّه به فعل آورده در هرسه روز علما و سادات را مأمور ختم کلام مجید کند.)
امیر حبیب الله خان در هرات(۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷م): ورود مسعود اعلیحضرت سراج الملّه والدّین همایون والا پادشاه افغانستان به دارالنّصره هرات در یوم ۴شنبه ۲۸ ماه جمادی الاولی قوی ئیل سنه ۱۳۲۵ / ۹ ژوئیه ۱۹۰۷، به عمل ده بجه روز در ۱۷ سرطان ایام تموز؛ آمدن از راه قندهار، تشریف بردن به راه ترکستان.
تعمیر زیارت مولانا جامی: اعلیحضرت سراج المله والدین امیر حبیب الله خان، در ایّام توقّف هرات، امر به تعمیر زیارت مولوی صاحب جامی قدس سره فرمودند، و نیز آب قنوه خسروان را که از عین المال سرکار بود، وقف مزار موصوف فرمودند.
تعمیرۀ شیرازۀ دورۀ هرات: حضرت سراج المّله والدین، در زمان توقف هرات، امر به تعمیر جدید شیرازۀ دورۀ هرات فرمودند که از مردم رعایای بلوکات چهارصد نفر به نوکری کارکردن آن گرفته شود؛ فی نفر ماه بماه هشت روپیه کابلی از سرکار تنخواه ببرند، تا زمانی که کارکنند. نفری مذکور سال به سال عوض شود.
مرمّت مسجد جامع: اعلیحضرت سراج الملّه والدین امیر حبیب الله خان به سفر هرات مبلغ بیست هزار روپیۀ پختۀ کابلی، که عبارت از چهل هزار روپیه قران بوده باشد، به جهت مرمّت کاری مسجد جامع شریف بلدۀ هرات مرحمت فرمودند، از بابت وجه نقد تارتقی اهل نظام مقیمۀ هرات که مبلغ نود وهشت هزار و نهصد و شصت و دو روپیۀ پختۀ کابلی بوده.
بخشش باقیات: حضرت سراج الملّه والدّین مبلغ دو کرور و نود و پنج لک روپیۀ کابلی باقیات معاملات ملکیه را که از هفده سال قبل از بسته شدن بولک لکروپیه گی بود، سرکار والا بخشایش فرمودند، که مندرج اشتهارخط چهاپی شده و به هرات است. باقیات مردم فراری را هم بخشیده اند، و بعد از آمدن آن مردم، سه ساله مالیه از آنها گرفته نمی شود و در سال چهارم گرفته خواهد شد.
۳۹ روز امیر در هرات بود: حرکت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان سراج الملّه و الدّین همایون والا از هرات در یوم شنبه هفتم شهر رجب المرجب سنه ۱۳۲۵ قوی ئیل ۲۴ ماه اسد / ۱۶ اوت ۱۹۰۷ چهار نیم بجۀ روز مذکور. سی و نه روز به هرات بودند.
کارگزار دولت در مشهد (۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷م): عالیجاه عبدالله خان کارگذار(کذا) دولت خداداد که مدّت چهارده سال است مقیمۀ (کذا) مشهد مقدّس می باشند و در این سال نیکوفال قوی ئیل سنه ۱۳۲۵ که اعلیحضرت امیر حبیب الله خان به جهت گردش ولایات خود در[بیست و] هشت جمادی الاولی سنه مذکور / ۹ ژوئیه ۱۹۰۷ به هرات تشریف آوردند، خان موصوف نیز حسب الامر به هرات آمده و در مراجعت سرکار والا در دوسه منزلی میمنه در منزل قورچی شرفیاب حضور اعلیحضرت سراج الملّه و الدّین شده به خلعت و نشان عزّت افغانیه سرافراز شدندو از همان منزل مرخص شده به هرات آمده، خانواده و احباب خود را ملاقات نموده، مع الخیر به ارض اقدس رفتند و دوازده هزار قران بر مواجب افزودند و پیشکش و تارتق از دو رأس اسب عربی ممتاز و غیره اشیاء گذرانیدند. (در سراج التواریخ از این شخص یک بار با نام و نسبت عبدالله خان مشکوانی و پس ازآن مکرّر عبدالله خان مشوانی یاد شده است)
تاجران مشهد در ۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷-۱۹۰۸م: تجّار ارض اقدس از زمانهای سابق الی حال سنه ۱۳۲۵ قوی ئیل : حاجی محمد حسن معاون هراتی الاصل، حاجی ارباب و غیره از مردم مشهد و ترک تاجر و معتبرین بسیار اند که معاملۀ کلّی کرده و می کنند.
ورود سردفتر به هرات (۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷-۱۹۰۸م): ورود میرزا محمد سرورخان سردفتر به هرات در یوم پنجشنبه، بیستم شهر صفرالمظفر ۱۴ (کذا) هذاالسنه قوی ئیل ۱۳۲۵.
کاکو جانخان در هرات (۱۳۲۵هـ/۱۹۰۷م): ورود عالیجاه شجاعت نشان کاکوجانخان جرنیل در یوم یکشنبه دهم شهر جمادی الثّانی سنه ۱۳۲۵ / ۲۱ ژوئیه ۱۹۰۷ قوی ئیل به راه هزاره، از دارالسلطنۀ کابل دوازده یوم بعد از ورود سرکار والا در اول اسد ماه تموز رسید.
پهلوان بازی و جشن نظامی: در روز پنجم ماه رجب در بیرون شهر جشن نظامی و پهلوان بازی شد.
جشن اتفاق الملت: جشن اتفاق الملّت افغانستان در عهد دولت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان در اوّل ماه ثور که اردیبهشت ماه جلالی بوده باشد. و جشن سال اول در ۲۴ ماه محرّم اتفاق افتاد، که در هرات و باقی ولایات افغانستان جشن نمودند. و کلّ خوانین هرات و اهل نظامی در یک شبانه روز به مجلس جشن حاضر بودند. و اخراجات نان و شیلان و شیرینی از سرکار می باشد، که به مصرف رسیده.
جشن متّفقیّه: و جشن متفقیه در عهد دولت اعلیحضرت امیر عبدالرّحمن خان مقرّر شده بود که در ۲۶ ماه اسد بود. آن هم در عهد دولت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان مستمر و برقرار، کماکان، می باشد، که در سالی سه جشن نموده و می نمایند. یادداشت شد، فقط
حجّ رفقا (۱۳۲۹هـ۱۹۰۷م): آقا میرزا رضی طبیب به عزم حج به راه ارض اقدس و عشق آباد در یوم شنبه ۴ ماه مبارک صیام، قوی ئیل سنه ۱۳۲۵ / ۱۲ سپتامبر ۱۹۰۷، مع رفقا از هرات روانه شدند. و ایام حج در آن سال به زمستان بود. بعد از نه ماه که زیارات دوره را هم نموده، وارد هرات شدند. که در مکّۀ شریف و مدینۀ شریف ناخوشی وبا هم بود. اشخاص مذکورۀ ذیل به سلامتی وارد شدند:
حاجی میرزا رضی، حاجی امیرجان، حاجی غلامعلی علاقه بند ولد حاجی محمد جعفر، حاجی محمد کاظم عطار داماد حاجی میرزا حیدرقلی طبیب، حاجی ارباب محمد حسین، حاجی اولاد رجب خالقداد، حاجی محمد جعفر عطّار فراهی، میرزا .. علیخان ( اول نام مغشوش است) از مشهد رفته بود به هرات نیامد.
مقرّری بولک در مالیات نقد و جنس: در عهد خاقان مغفور امیر عبدالرّحمن خان که در مالیات نقد و جنس هرات بولک مقرر نموده اند، از ابتداء سنه سچقان ئیل، اشخاص هراتی عمل نموده اند، زیرا که در سنه تنگوزئیل به کابل رفته بودند و در آخر سنه مذکور در کابل کتاب سرکاری به آنها داده شده و دوماهه تنخواه همان سنه را با خلعت از کابل به آنها داده شده بود که به هرات آمده قرار کتاب سرکاری عمل نمودند. یادداشت شد. (از اشارات مکرر در سراج التواریخ برمی آید که بولک شعبه یی از یک دفتر و مسؤول بخشی از امور بوده است. ظاهراً بولک مالیه و بولک لک روپیگی که در ذیل می آید،هم بخشی از دفتر مالیات بوده است).
بولکِ لک روپیگی (۱۳۲۶هـ/۱۹۰۸م): بولک لک روپیه گی که به هرات بسته شده و مالیات را گرفته اند، از ابتداء سنه سچقان ئیل به هرات جاری شده در عهد خاقان مغفور امیرعبدالرحمن خان، و در سنه پیچی ئیل ۱۳۲۶ در عهد امیر حبیب الله خان موقوف شد به قرار سابق از دفتر حواله شد.
حجّ قاضی عطامحمّد خان (۱۳۲۶هـ/۱۹۰۸م): قاضی میرعطامحمد خان در یوم پنجشنبه ۱۴ رمضان از شهر هرات حرکت کرده، به راه شیخ جنید روانۀ حج شد، ملاّمحمد خالوی شان که جوان است، همراهشان رفته، که هشت روز از میزان گذشته بود، یادداشت شد. در سنه تخاقوی ئیل ۱۳۲۶ ( این عدد را ۱۳۲۷ هم می توان خواند).
ورود جرنیل به هرات (۱۳۲۹هـ/۱۹۱۱م): ورود عالیجاه عبدالرّحیم خان محمدزایی جرنیل نظامی از دارالسلطنۀ کابل به هرات در شهر شوال سنه ۱۳۲۹ تنکوزئیل / سپتامبر یا اکتبر ۱۹۱۱.
مهدی خان گرایلی: محمد مهدی خان تفنگدارباشی طایفۀ گرایلی که در عشق آباد نیشابور ساکن بود خوب شخصی است. شهرک گرایلی. (این دو سطر بدون تاریخ است).
(در بخش آینده یادداشتهای متفرّقه خواهد آمد)